TÜRKÇE DİLBİLGİSİ - 1

DİL

Dil: İnsanların duygu, düşünce ve isteklerini anlatmak için kullandıkları ses ya da işaretler sistemidir. Dilbilgisi : Biş dili oluşturan sesleri, kelimeleri, cümleleri ve bunlarla ilgili kuralları inceleyen bir bilimdir.Dünya Dilleri Arasında Türkçenin Yeri: Yeryüzünde iki binden fazla dil incelenmiştir. Buna göre Diller üç gruba ayrılır Tek Heceli Diller Bitişken (Eklemeli) Diller Bükümlü (Çekimli) diller Bu dillerde bütün kelimeler tek hecelidir. Kelimelerin çekimli haller yoktur. (Çince, Tibetçe bu gruba girer) Kelime kökleri değişmez. Kelime köklerine çeşitli ekler getirilerek türetkeler yapılır. Kelimeler cümle içinde kullanılırken çeşitli çekim ekleri alırlar. ( Türkçe, Macarca bu dil grubuna girer) Bu dillerde tek ve çok heceli kökler ve ekler vardır. Kelime türetmelerinde ve çekim esnasında köklerde değişiklik olur. (Arapça ve bütün Hint - Avrupa dilleri bu gruba girer) Dillerin Çeşitlenmeleri: A. Şive: Bir dilin değişik kültür düzeylerine göre uğradığı değişime ŞİVE denir. Yazı diline yansımaz. B. Ağız: Kentler veya köyler arasında rastlanan az çok değişik konuşmalara AĞIZ denir. Gonya, Gayseri vb. C. Lehçe: Ağız ayrılığı daha geniş ve belirgin şekilde ortaya çıkar. Konuşma dilinde beliren farklılık yazı dilinde de kendini gösterir: Kıpçakça ve Çağatayca gibi. Tükçenin Kaynağı: Türklerin anayurdu Orta Asya olup dilimizin kaynağı buradan gelir. Türkçeyi konuşanların sayısı 120 milyon civarındadır. Türkler arasındaki ağız farklılığı sürekli yeni lehçelerin türemesine yol açmış, yeni birer dil durumuna gelmiştir: Yakutça ve Çavuşça gibi. Bu dillerin hepsine birden Ural - Altay dilleri denir............................... Soydaş Diller: Birkaç eski anadilin değişikliğe uğramasıyla yeni diller oluşmuştur. Bu ana dilden geldikleri anlaşılan bir soydan sayılır. buna göre soydaş diller : Hint - Avrupa Dilleri Hami - Sami Dilleri Çin Tibet Dilleri Bantu Dilleri Ural - Altay Dilleri Hint, İran ... gibi Asya dilleri ve bütün avrupa dilleri. İbranice ve Arapça gibi Çince, tibetçe Afrika Dilleri Ural kolu, Macar ve Samoyet dilleri. Altay kolu, Türkçe ve Moğolca... Ana Türkçeden gelen dillerin hepsine birden Türk dilleri denir.

CÜMLE

Cümle: Maksadımızı tam olarak anlatan söz dizilerine CÜMLE diyoruz.Cümle özellikleri: Cümleye büyük harfle başlanır. Cümlelerin sonuna nokta, soru işareti veya ünlem işareti konur. Bu işaretlerden sonra gelen cümlelerin baş harfleri bürük yazılır. : : CÜMLENİN ÖĞELERİ : : : : YÜKLEMLERİNE GÖRE CÜMLELER : : : : YAPILARINA GÖRE CÜMLELER : : : : DİZİLİŞLERİNE GÖRE CÜMLELER : : : : ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER : :

KELİME

Türkçe kelimeleri anlamlarına, yapılarına ve cümlede aldıkları görevlere göre sınıflandırabiliriz. Bu sınıflandırma aşağıdaki tabloyu meydana getirir. Anlamları Bakımından Yapıları Bakımından Görevleri Bakımından Zıt Anlamlı Kelimeler Eş Anlamlı Kelimeler Eş Sesli Kelimeler Zıt Anlamlı Kelimeler Mecaz Anlamlı Kelimeler Basit Kelimeler Türemiş kelimeler [Çekim ve yapım ekleri] Birleşik Kelimeler İsim Olan Kelimeler Sıfat Olan Kelimeler Zamir Olan Kelimeler Zarf Olan Kelimeler Edat Olan Kelimeler Bağlaç Olan Kelimeler Ünlem Olan Kelimeler Fiil Olan Kelimeler Fiilimsiler Diğer kelime Çeşitleri [Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemelr]

HECE - HARF

: : Hece : : Ağzımızın bir hareketiyle çıkan seslere HECE denir.: : Harf : : Ağzımızdan çıkan sesleri yazıda göstermek için kullanılan işaretlere HARF denir. : : Büyük Ünlü Uyumu : : Türkçe kelimeler büyük Ünlü Uyumu denilen kurala uygun olarak söylenir ve yazılır. : : Küçük Ünlü Uyumu : : Sesli harflerin ağzımızdan çıkışlarına göre olan kuraldır. : : [ Harf ] - [ Kaynaştırma Harfleri ] - [ Ünlü Düşmesi ] - [ Ulama ] (Tıklayın) : : [][][]

SERT SESSİZLERİN YUMUŞAMASI

Sert sessizle biten kelimelere, sessiz harfle başlayan bir ek eklenmek istendiğinde, şayet ekin ilk harfi yumuşak sessizlerden b, c, d, g ise bu harfler sertleşerek p, ç, t, k şeklinde eklenirler. bu kurala SERT SESSİZLERİN YUMUŞAMASI KURALI denir.Genellikle trkçe kelimelerin sonlaında yumuşak sessizlerden b, c, d, g bulunmaz. Bu kurala uymayan bazı kelimeler de vardır. Ancak bu çeşit kelimelere kural dığı kelimeler denir. Buna göre kelime sonunda sözü edilen yumuşak sessizlerin yerine sertleri bulunur. kitab - kitap, ağac - ağaç, tad - tat, kabag - kabak Bu durumda şayet bir kelimenin sonunda p, ç, t, k harflerinden biri gelmişse ve bu kelimeye sesli harfle başlayan bir ek eklenmek istendiğinde: p sert sessizi yumuşar b olur : ç sert sessizi yumuşar c olur : t sert sessizi yumuşar d olur : k sert sessizi yumuşar ğ olur : dolapı değil dolabı. ağaçı değil ağacı. tatı değil dadı kabakı değil kabağı. Ancak bu kurala uymayan bazı durumlar vardır: Bazı tek heceli kelimelerin sonlarına gelen sert sessizler, sesli harfle başlayan bir ek alsalar bile yumuşamazlar. Aynen yazılırlar. Ben ata binmeyi çok severim. İkinci kata varınca beni bekle. p, ç, t, k harfleriyle biten, yabancı dillerden dilimize girmiş birçok kelime sesli harflerle başlayan bir ek aldıklarında değişikliğe uğramazlar. Bu kelimelerin sonundaki sert sessizleryumuşamaz. Cumhuriyeti gençlik koruyacaktır. Türkler esareti kabul etmezler. İnsan, saadeti evinde aramalıdır. p, ç, t, k harfleriyle biten özel isimler, sonlarına ünlü ile başlayan bir ek alsalar da bu kelimeler aynen kalır. Mehmet'i öğretmen çağırdı. Recep' in başarısı gurur verici. Sert sessiz harflerden "p, ç, t, k, h, s, ş, f" biriyle biten kelimelere "c, d, g" süreksiz yumuşak sessizlerden biriyle başlayan bir ek geldiğinde eklerin başındaki ünlsüzler sertleşir. Bu kurala SERT ÜNSÜZLERİN BENZEŞMESİ KURALI denir. c - ç kitap + cı __ kitapçı sabah + cı __ sabahçı d - t yarış + dı __ yarıştı sokak + da __ sokakta g - k coş + gun __ coşkun piş + gin __ pişgin

VURGU VE TONLAMA

VURGU: Konuşurken veya bir parçayı okurken, bazı heceleri veya kelime gruplarını üztüne basarak söyleriz veya okuruz. Bu söyleyiş özelliğine VURGU denir.Kelimelerde Vurgu: Türkçe kelimelerde genellikle hafif bir vurgu vardır. Genelde kelimelerin son hecesinde görülür. Yalnız yer isimlerinde vurgu ilk veya orta hecededir: Ankara - İzmit - Tokat - Sakarya gibi. Örnek: Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla. Kelimelere ek eklendiğinde, vurgu son heceden bu eke geçer: Du - va - rı, du - va - ra, du - var - da... Kelimelerde Vurgu Alan ve Almayan Ekler Kelime türeten ekler vurgu alır. Gözlük, gözlükçü, Güzellik, kömürcü İyelik ekleri vurguyu kendine çeker: Kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları Soru eki olan "mi" vurgulu söylenmez. Bu kitap senin ki? Cümlelerde Vurgu: Genellikle cümlelerde vurgu yüklem olan kelimenin üzerindedir. Ancak cükledeki kelimelerin anlam değeri birbirine eşit değildir. Üzerinde durulan kelime, yükleme yakın bir kelimedir. Örnekler: Ahmetler, yarın saat dörtte İzmir'e gidecekler. Ahmetler, yarın sat dörtte izmir'e uçakla gidecekler. Ahmetler uçakla İzmir'e yarın saat dörtte gidecekler. YArın saat dörtte İzmir'e uçakla Ahmetler gidecekler. TONLAMA: Cümlelerin söylenişi sırasında, sesimizi cümlelerin anlamına göre ayarlamaya TONLAMA denir. Cümlelerde Tonlama: Cümleleri yalnızca düzgün yazmak yeterli değildir. Okurken ve konuşurken cümleleri anlamlarına uygun biçimde söylemek, konuşmayı güzelleştirir. Okunan parçanın özelliğine göre vurgu kullanılır. [][][]

İSİMLER

İSİM: Canlı ce cansız varlıkarı, duygu ve düşünceleri, çeşitli durumları bildiren kelimelere İSİM denir İsimler cins isim ve özel isim olmak üzere ikiye ayrılır.Özel İsim: Dünyada yalnız bir varlığı belirten isimlere ÖZEL İSİM denir. Cins İsim: Dünyada benzeri çok olan bir çok varlığın, birçok varlığın ortak ismine CİNS İSİM denir. Cins İsimler Üçe Ayrılır: A. Madde İsimleri: Elle tutulup gözle görülen varlıklara verilen isimlere denir. Masa, elbise, taş, ova, cadde, sokak.... A. Mana İsimleri: Elle tutuamayan gözle görülemeyen varlıklara verilen isimlere denir. ses, uyku, sevinç, acı, rüya, akıl, huy, mutluluk, özlem, sevgi... A. Topluluk İsimleri: Aynı türden olan varlıkların toklu olarak bulundukları durumlara verilen isimlere denir. okul, sınıf, alay, tabur, sürü, orman, halk, millet, aile, koro... : : İSİMLERDE TEKLİK - ÇOKLUK : : : : İSMİN HALLERİ : : : : İSİM TAMLAMALARI : : [][][]

SIFATLAR

SIFATLAR Niteleme Sıfatları Belirtme Sıfatları Doğrudan isimlerin başına getirilirler. Varlıkların rengini, biçimini, durumunu bildirirler Siyah kalem, genç adam, uzun çubuk, tatlı elma... Kendilerinden sonra gelen varlıkların çeşitli yönlerini belirtirler. Dörde ayrılırlar. Sayı Sıfatları İşaret Sıfatları Belgisiz Sıfat Soru Sıfatları Varlıkları sayı veya miktar olarak belirtirlerDörde ayrılırlar: Varlıkları işaret yoluyla belirtirler: Bu kitap, şu sepet, o kuş... Varlıkları şöyle böyle belirtirler: Bazı insanlar, birkaç iyi adam, her çocuk... Varlıkları soru yoluyla belirtirler. Kaç yıl, hangi dağ, nasıl ev... Asıl Sayı S. Sıra Sayı S. Üleştirme Sayı S. Kesir Sayı S. Varlıkların sayılarını belirtirler: Beş gün, üç yıl ... Varlıkların sırasını belirtirler: Birinci adam... Varlıkların eşit bölümlerini gösterirler: İkişer ceviz... Bütünün bölümlerini gösterirler: Yarım elma, ¼ saat, %65 faiz...

ZAMİRLER

ZAMİR: İsimlerin yerine kullanılan, ismin yerini tutan kelimelere ZAMİR diyoruz. Zamirler; Kelime Halindeki ve Ek Halindeki Zamirler olmak üzere ikiye ayrılır: : A-) Kelime Halindeki Zamirler : : Bu zamirler Şahıs, İşaret, Belgisiz ve Soru Zamirleri olmak üzere dörde ayrılır. : : B-) Ek Halindeki Zamirler : : Bu zamirler İyelik ve İlgi Zamirleri olmak üzere ikiye ayrılır.    1.  Kelime Halindeki Zamirler         1.  Kişi Zamiri    2.  İşaret Zamiri    3.  Soru Zamirleri      ZAMİR         4.  Belgisiz Zamirler      2.  Ek Halindeki Zamirler         1.  İlgi Zamiri "-ki"    2.  İyelik Zamiri

FİİLLER

FİİL: Varlıkların yaptıkları işleri, eylemleri, zaman ve kişiye bağlayarak anlatan kelimelere FİİL denir.           Fiil olan sözcükte üç temel öğe vardır. 1. Eylem 2. Zaman 3. Kişi          yaklaşıyordum, durmuştur, söylüyor, buldu (yaklaş, dur, söyle, bul) Bu kelimelerin fiil olup olmadıklarını anlamak için, en küçük anlamlı parçalarını (köklerini) buluruz:           Bulduğumuz bu köklere, mastar eki, "-mek, -mak" ekleriz. Eğer anlamlı kelimeler elde ediyorsak, bulduğumuz kelimeler fiil demektir.           Örneğin; "göz" sözcüğüne "-mek, -mak" mastarını eklediğimizde "gözmek, gözmak" gibi anlamsız kelimeler oluşuyot. Demek ki "göz" sözcüğü fiil değildir.Kök: Fiilerin sonlarındaki bütük ekler atıldıktan sonra kalan anlamlı kısmına KÖK denir. Çekimli Fiil Taban Kök Sonucu gördüm seviyor bilir suluyor gör sev bil sula bozulmadı bozulmadı bozulmadı bozulmadı : : FİİLLERDE ZAMAN : : : : FİİLLERDE ŞAHIS : : : : FİİL KİPLERİ : : : : FİİL ÇEKİMLERİ : : : : FİİLİMSİLER : : : : EK FİİLLER : : : : ÇATI BAKIMINDAN FİİLLER : :

ZARFLAR

Yüklemin anlamını tamamlayan kelimelere ZARF diyoruz.           Zarfler, yüklemin anlamını tamamladıkları hal, zaman, yer, azlık-çokluk ve soru anlamı katma durumuna göre çeşitlere ayrılır. Buna göre zarflar: ZARFLAR Hal Zarfları Zaman Zarfları Yer ve Yön Zarfları Azlık - Çokluk Zarflerı Soru Zarfları Yüklemin anlamını hal ve durum bakımından tamamlar. Sessizce, sevinçle, aniden, birdenbire, şöyle, böyle... Yüklemin gösterdiği isin zamanını belirtirler. Dün, bu gün, akşam, sabah, şimdi... Yüklemin gösterdiği isin yönünü belirtirler. İleri, geri, öne, arkaya, sağa, sola... Yüklemin anlamını azlık - çokluk yönünden tamamlarlar. Çok, az, biraz, fazla, hayli, oldukça, epey... Yüklemin gösterdiği işi soru yoluylabelirtir. Niçin, neden, nasıl,acaba... 1. Hal Zarfları: Kadın sevinçle bağırdı. (Nasıl bağırdı? __ Sevinçle) 2. Zaman Zarfları: Kazı haberini bu gün öğrendim. 3. Yer ve Yön Zarfları: Küskün olduğu için bana arkasını döndü. 4. Azlık - Çokluk Zarfları: Yolumuz epeyce uzadı. 5. Soru Zarfları: Neden geç kaldın? [][][]

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Nokta ( . ) Virgül ( , ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : )  Üç Nokta ( ... ) Sıra Noktalar ( ..... ) Soru İşareti ( ? ) Ünlem İşareti ( ! ) Kısa Çizgi ( - ) Uzun Çizgi ( __ ) Tırnak İşareti ( " ") Parantez ( )  Kesme İşareti ( ' )

YAZIM (İMLA) KURALLARI

İmla: Bir dilin kelimelerinin yazıya geçirilmesini sağlayan ortak yazma şekline İMLA denir. Büyük Harflerin Yazımı Sayıların YazımıTarihlerin Yazımı Düzeltme (Uzatma) İşareti (^) İkilemelerin Yazımı Deyimlerin Yazımı Birleşik Kelimelerin Yazımı Kuruluş Adlarının Yazılışı "-de" Eki ve "de" Kelimesinin Yazımı "-ki" Eki ve "ki" Bağlacının Yazımı "mi" Soru Ekinin Yazılışı "-yor" Ekinin Yazılışı  "ile" Kelimesinin Ek Olarak Yazılışı "-ken" Ekinin Yazılışı "-İmek" fiilinin Yazılışı [][][]