17. YÜZYIL (DURAKLAMA DÖNEMİ) ISLAHATLARI

17. YÜZYIL (DURAKLAMA DÖNEMİ) ISLAHATLARI

 Bu dönemde yapılan ıslahatların amacı yükseliş dönemindeki parlak günlere geri dönmektir .

            Islahatçılar sorunların nedenlerinden çok sonuçları üzerinde durmuşlardır. Islahatlar, sonuçları ortadan kaldırmaya yöneliktir. Islahatçılar kurumlardaki bozulmayı kanunlara uymamakta gördüklerinden dolayı toplumda otoriteyi sağlamak için şiddet kullanarak kanunları uygulatma yoluna gitmişlerdir. Islahatlar, ıslahat yapanlardan sonra devam ettirilemediği için sürekli olmamışlardır. Bu dönemin ıslahatçıları :

a) Kuyucu Murat Paşa :

• Ahmet zamanında yaygınlaşan Celali İsyanlarını şiddetle bastırdı

b) II. (Genç ) Osman :

• Yeniçeri Ocağını kaldırıp yerine düzenli bir ordu kurmak istedi.
• Saray dışından evlenme geleneğini yeniden canlandırdı.
• İlmiye sınıfının nüfuzunu (etkisini) kırıp devlet yönetiminden uzaklaştırdı.
• Saray masraflarını azalttı.

c) IV. Murat:

            Devlet otoritesini sağladı. İçki, tütün ve sokağa çıkma yasağı gibi önlemlerle devlete eski gücünü kazandırmaya çalıştı.

 d) Tarhuncu Ahmet Paşa :

            Ekonomi alanında ıslahata girişen ilk ıslahatçıdır. Bütçeyi denkleştirmek için saray harcamalarını kıstı. Osmanlılarda bilinen ilk devlet bütçesini hazırladı.

e ) Köprülüler dönemi :

            Köprülüler dönemi Köprülü Mehmet Paşa ' nın sadrazamlığa getirilmesi ile başlar. Köprülü Mehmet Paşa, sadrazam olmak için Türk tarihinde ilk ve son kez padişaha koşullar ileri sürdü. Bunlar;

1. Saray, devlet işlerine karışmayacak.
2. Padişah’a sunacağı teklifler kabul edilecek.
3. Her türlü göreve getirme ve görevden alma işini kendisi yapacak.
4. Hakkında şikayet olursa yargılanmadan cezalandırılmayacak.

            Çanakkale Boğazı’nı Venediklilerden kurtaran Köprülü Mehmet Paşa isyanları bastırdı. Devlet otoritesini yeniden sağladı. Köprülü Fazıl Ahmet Paşa döneminde de otorite devam ettirildi.

18. YÜZYIL ISLAHATLARI VE ÖZELLİKLERİ

Lale Devri

• İlk kez Avrupa’nın önemli merkezlerinde geçici elçilikler açıldı (Paris, Viyana, Moskova ve Lehistan). Osmanlı Devleti, elçilikleri kurmakla; Avrupa’daki teknik, bilimsel ve sosyal gelişmeleri takip etmeyi ve Avrupa devletlerinin politikalarını öğrenmeyi amaçlamıştır.
• Said Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından ilk Türk matbaası kuruldu (1727). İbrahim Müteferrika’nın evinde kurulan bu ilk Osmanlı matbaasında dini kitaplar hariç tarih, coğrafya ve edebiyata ait bazı kitaplar basılmıştır. Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügati adlı sözlüktür.

            Osmanlı Devleti’nde binlerce insan hattatlık yaparak geçimlerini sağlıyordu. Bu insanları mağdur etmemek amacıyla devlet önceleri matbaada dini kitapların basımını yasaklamıştır.

• Yeniçerilerden oluşturulan bir itfaiye örgütü kurulmuştur (Tulumbacılar).
• Yalova’da bir kağıt imalathanesi kurulmuştur.
• İstanbul’da bir kumaş ve çini imalathanesi açılmıştır.
• İlk defa çiçek hastalığı için aşı bulunmuştur.
• Kütüphaneler açılmıştır (En önemlileri Enderun ve Yeni Cami kütüphaneleridir).
• Askeri alanda esaslı bir ıslahat görülmemiş, sınırlarda bazı kaleler ve istihkamlar yaptırılmıştır. Ayrıca İstanbul surları onarılmıştır.
• Doğu klâsiklerinden bazı eserler Türkçeye tercüme edilmiştir.
• Resim, minyatür, edebiyat ve az da olsa bilim alanında gelişmeler gözlenmiştir.
• Avrupa’dan Rokoko ve Barok tarzı mimari örnek alınarak çeşitli eserler yapılmıştır.
• Osmanlı mimarisinin Avrupa mimarisinin etkisinde kalması sonucunda sivil mimari ön plana çıkmıştır.
• Osmanlı Devleti bu dönemde sadece Doğu’da İran’la savaşmıştır.
• Lâle Devri Patrona Halil İsyanı ile sona ermiştir.

I. Mahmut

            l. Mahmut orduya düzen vermenin ve Avrupa orduları gibi savaşa hazırlanmanın lüzumunu anlamış ve bu işi Fransız asıllı Humbaracı Ahmet Paşa’ya (Kont dö Boneval) vermiştir.

Ahmet Paşa;

• Osmanlı ordusundaki Humbaracı ve Topçu sınıfını ıslah etmiştir.
• Ordunun ıslahı için raporlar hazırlamıştır.
• Subay yetiştirmek amacıyla Kara Mühendishanesi’ni kurmuştur (1734). Böylece Avrupa tarzında ilk teknik okul açılmıştır.
• Emrindeki kıtaları Avrupa ordularının düzenine göre örgütlemiş, bölük, tabur ve alay örgütlerini oluşturmuştur.

III. Mustafa

            Bu dönemin ıslahatlarını Sadrazam Koca Ragıp Paşa ve Baron dö Tot yapmıştır:

• III. Mustafa lüzumsuz masrafları keserek maliyede ıslahat yaptı. İlk defa bu dönemde iç borçlanma sistemi (esham) uygulanmıştır.
• Fransızca’dan matematik ve astronomiyle ilgili kitaplar tercüme edilmiştir.
• Fransa’dan getirilen Baron dö Tot topçu ve istihkam askerlerini ıslah etmiştir.
• Sürat Topçu Ocağı kuruldu. Bu ocak Avrupa tarzında yetiştirilmiştir.
• Tophane ıslah edilmiştir.
• Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi kurulmuştur.
• Çeşme faciasından sonra tersane ıslah edilerek yeni bir donanma kurulmuştur.

I. Abdülhamit

Devrin ileri gelen ıslahatçı devlet adamları Halil Hamit Paşa ve Cezayirli Hasan Paşa’dır.

• Halil Hamit Paşa, Sürat Topçu Ocağı’nı genişleterek mevcudunu artırmıştır.
• İstihkam Okulu açıldı. Lağımcı ve Humbaracı ocaklarının gelişmesi sağlandı. Kara ve deniz kuvvetlerini ıslah etmek için Avrupa’dan çok sayıda mühendis ve uzman getirilmiştir.
• Yeniçerilerin sayımı yapıldı. Tımar sisteminde düzenlemeye gidildi. Ulufe alım satımı yasaklandı. Halil Hamit Paşa maliyeyi düzeltmek için çalışmalar yaptı. Ancak başarılı olamadı.

III. Selim

            III. Selim döneminde yapılan ıslahatlara Nizam-ı Cedit adı verilmiştir. Bu dönem ıslahatlarının ağırlık merkezini askeri ıslahatlar oluşturmuştur.

• Nizam-ı Cedit Ordusu kuruldu. Bu ordu yeniçerilerden seçilen ve Anadolu’dan getirilen askerlerden kurulmuştur. Avrupa tarzında eğitilen bu ordu ilk askeri başarısını Akka’da Fransızlara karşı kazanmıştır. Ordunun giderleri yeni kurulan İrad-ı Cedit hazinesi tarafından karşılanmıştır.
• III. Selim donanmaya önem vermiş ve tersaneyi ıslah etmiştir.
• Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara Mühendishanesi) ve Mühendishane-i Bahr-i Hümayun (Deniz Mühendishanesi) adıyla okullar genişletilmiştir.
• Avrupa’daki gelişmeleri takip etmek ve Osmanlı Devleti hakkındaki düşüncelerini öğrenmek amacıyla Avrupa’nın önemli merkezlerinde sürekli elçilikler kurulmuş, Paris, Londra, Viyana ve Berlin’e elçiler gönderilmiştir.
• Ülke parasının değerini korumak için yerli malı özendirilmiştir.
• Resmi devlet matbaası kurulmuştur.
• İlmiye sınıfının ıslahı için çalışıldı. Yeni kitaplar tercüme edilmiş ve Fransızca devletin ilk resmi yabancı dili haline getirilmiştir.
• III. Selim tarafından yapılmak istenen ıslahatlar; yeniçerilerin tepkisi, devlet adamlarının lüks ve israfa dalmaları, İrad-ı Cedit hazinesi için konulan vergilerin toplumda meydana getirdiği huzursuzluk ve yabancı elçilerin aleyhte propaganda yapmaları gibi nedenlerden dolayı başarılı olamamıştır.
  Kabakçı Mustafa İsyanı’yla III. Selim öldürülmüş (1807) ve Nizam-ı Cedit ıslahatları ortada kalmıştır.

18. Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri

• Osmanlı Devleti, Avrupa’nın gerisinde kaldığını anlamış ve Avrupa’yı örnek alarak yenilikler yapmıştır.
• Islahatlar padişah ve devlet adamları tarafından yapılmış, halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteği olmamıştır.
• Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yapılmasına neden olmuştur.
• Islahatlar, gösterilen tepkiler yüzünden (özellikle yeniçerilerin) devamlı olmamıştır.
• XVII. yüzyıl ıslahatlarına göre daha esaslı ıslahatlar yapılmıştır. Ancak, ıslahatlarla amaçlanan hedefler gerçekleştirilememiş ve devlet çöküntüden kurtarılamamıştır.